Tijdens mijn burn-out periode werd mij geadviseerd om vertraagd te lopen. Ik kreeg onmiddellijk visioenen van de meditatiecursus van een tiental jaar geleden. Hier had ik de brui aangegeven omdat het onderdeel wandelmeditatie op een oppervlakte van drie bij twee niet tot mijn kernkwaliteiten leek te behoren. Dat moet ik even uitleggen. 

De wandelmeditatie
Stapvoets liepen we als cursisten rondjes, waarbij ik aandachtig mijn sokken bestudeerde, registreerde dat ze weer van kleur verschilde  en me afvroeg hoelang de meditatie nog zou duren. Bij de nabespreking kreeg ik te horen dat ik ‘de weerstand moest omarmen.’ Ik kreeg vooral visioenen van bitterballen –  het was dan donderdagavond - en ik en mijn medecursisten doken daarna regelmatig de kroeg in om de wandelmeditatie snel te vergeten. Twintig minuten wandelmeditatie riep het slechtste in mij naar boven, dat was wel duidelijk. 

Doelgericht door het leven
Totdat ik geconfronteerd werd met een wandelcoach van een burn-out bureau. Omdat ik er zo slecht aan toe was, werd ik opgehaald met de auto. We togen samen naar een bos in Zwolle. In het bos zei ze op een gegeven moment: ‘Kijk eens om je heen.’ We stonden stil en ik realiseerde me dat ik wel  aan het vertellen was maar nauwelijks het bos had opgemerkt. Ik liep vrij doelgericht door mijn leven en het bos. Toen ik eventjes stilstond zag ik de herfstkleuren, het rood/bruin van de bladeren, de glinstering van de zon op het water. Wat is het hier eigenlijk mooi, dacht ik.  

Sinds die tijd nam ik me voor bewuster te lopen. Als ik mezelf nu weer eens betrap op ‘even snel  dit, even snel de hond uitlaten,’ sta ik bewust stil. Ik merk ineens een vogel op in een boom, zie dat de herfstbladeren nu bijna al de bomen hebben verlaten en besef: dat mindful wandelen was  zo gek nog niet. 

Toen mijn hersenen volledig uitgelogd waren en ik amper het G-akkoord kon vinden op mijn gitaar, laat staan spelen, besloot ik weer op gitaarles te gaan. Dit klinkt wellicht als een onlogische stap, maar als je Singing in de brain van Eric Scherder erop naslaat, is dit niet zo vreemd. 

Waar kon ik beter lessen dan bij gitaardocent Aart? Hij is geduldig, is bekend met het fenomeen paniekaanval en forceert niets. Als na tien minuten de akkoorden over het blad begonnen te dansen in plaats van via mijn handen over de gitaar zei ik vaak paniekerig: ‘Ik zie het niet meer Aart,’ en dan zei Aart – de rust zelve – 'Dan stoppen we gewoon.’

Soms was het maar een korte les. Toch deed het me goed om bezig te zijn met iets dat volledig mijn aandacht en focus nodig had. Het voorkwam dat ik even niet aan het piekeren was in dat ongezellige brein van me. Af en toe brak er zelfs een geluksstofje door. Ook ging mijn creatieve brein stapvoets vooruit. Laat maar komen die creatieve verbindingen, dacht ik, dat is mooie bijvangst.

Ik ben heel dankbaar voor de lessen. En als dank voor Aart dat hij onbewust in de rol van creatieve therapeut was gestapt, zonder dat hij hier erg in had, hierbij de link van zijn (online)lessen: www.aartlameris.nl

Mocht je het hele verhaal over mijn gitaarles uit mijn boek willen lezen, lees dan het onderstaande verhaal uit mijn boek. Leuk voor bij een knapperend haardvuur, met een gitaartje erbij natuurlijk.

Mocht het verhaal op je mobiel niet zichtbaar zijn, klik dan op de link:13 juli - De gitaarles en kies voor de webversie.

Mijn KNO-arts waar ik eens in de drie maanden kom voor een APK aan mijn oren, was er vandaag niet. Hij was met vakantie. Even was ik lichtjes teleurgesteld. We hebben altijd leuke gesprekken waardoor het KNO bezoek,  waar ik toch altijd wat tegenop zie, niet meer vervelend is. Ik kan mij de allereerste keer dat ik naar hem werd doorverwezen, nog levendig voor de geest houden. Ik lag net in scheiding en mijn hele leven lag overhoop.

De KNO-arts vroeg bij binnenkomst: ‘En, hoe gaat het met u?’ 
Voordat ik er erg in had vertelde ik dat ik net bij mijn partner weg was, dat de zomervakantie voor de deur stond te dringen en dat mijn dochter en ik er maar niet uitkwamen waar we naar toe zouden gaan. Een georganiseerde alleenstaande oudervakantie klonk nogal dramatisch in haar puberoren. En eerlijk gezegd kreeg ik zelf ook visioenen van mezelf zittend voor een tent, cashewnootjes etend,  waarbij andere papa’s en mama’s zouden aandringen of ik gezellig aan een activiteit mee zou doen. Het werd Texel, maar dat is weer een ander verhaal.

Toen ik was uitgesproken zei ik verschrikt: ‘Oh u bedoelde natuurlijk hoe het met mijn oren is, zit ik hier mijn hele doopceel te lichten.’ 
Hij glimlachte en zei: ‘Wat naar voor je dat je gescheiden bent, ik heb zelf ook ooit met het bijltje gehakt en kan me het nog zo goed herinneren hoe pijnlijk het was.’ Dat gesprek legde de basis voor een fijne vertrouwensrelatie tussen arts en mij als patiënt.  

Nu er een vervangende arts voor me. De arts keek op haar beeldscherm en vroeg: ‘Hoe is het met het boek?’ 
​Ik keek verrast op. ‘Oh, wat leuk dat je daarna vraagt.’ 
‘Ja, dokter R. maakt altijd een kattenbelletje bij de bezoekjes en dat proberen we zelf ook zoveel mogelijk te doen.’
‘Wat attent zeg,’ zei ik. 

De vervangende arts en ik raakten in gesprek. Zij vertelde dat er net een assistent weer aan het re-integreren was van een burn-out en of mijn boek wat voor haar zou zijn. We spraken over stress, burn-out en trainingen die ik geef voor aio’s en toen nog even de orencheck. Glimlachend van oor tot oor (ze waren weer helemaal winterklaar gemaakt) verliet ik het ziekenhuis. Wat is het toch een wereld van verschil als je een empathische arts hebt. 

De eigenaresse van mijn favoriete Zwolse koffietentje heeft de tranen in haar ogen staan: ‘Ik trek het echt niet meer, het is echt op,’ zegt ze als ik vraag hoe het met haar gaat. Vandaag voordat de tent moet sluiten, breng ik nog een laatste bezoekje om mijn favoriete hartige wafel te kunnen bestellen en een hart onder de riem te steken.  

De sfeer is gemengd: je voelt de wanhoop, de moed van de eigenaar die een gezonde dosis cynisme aan de dag legt met zijn; “Alsjeblieft het laatste avondmaal” (plus dikke knipoog) en de saamhorigheid en solidariteit van het publiek dat nog een laatste keer langskomt. Ik heb zo te doen met deze twee jonge ondernemers die net weer aan het opklimmen waren na de lockdown. 

Financiële stress, emoties die hun weg niet meer naar beneden kunnen vinden, twijfel over de toekomst, onzekerheid die niet langer meer gerelativeerd kan worden, en een beroep op flexibiliteit die  misschien niet meer gevonden kan worden als het water je aan de lippen staat als ondernemer; dit is de realiteit.

Toen gisteren tijdens de persconferentie de nieuwe maatregelingen van kracht werden, was ook ik als ondernemer geëmotioneerd. De afgelopen weken regende het weer afzeggingen voor live trainingen. Het voelt een beetje alsof je maanden getraind hebt voor een wedstrijd, weer een paar stappen hebt mogen zetten en langzaamaan je pas aan het versnellen bent; yes, we zijn weer aan het opbouwen met zijn allen en dan ineens wordt de wedstrijd afgefloten. 

Een hart onder de riem voor iedereen die de zeilen moet bijzetten (Songtekst: Het roer moet om, van Stef Bos) 
 
Het roer moet om
De wind steekt op
De zeilen hoog
De koers verlegd
De ruimte om ons heen 
Wordt kleiner
Wij zijn gevangen
In onszelf
Ramen open
Voor ons denken
Deuren open
Voor elkaar

Je hebt het gevoel alsof je lekker op weg bent. Net als bij ganzenbord mag je ineens zeven stappen voorruit met je pion, maar door een verkeerde worp met je dobbelsteen wordt je ineens teruggeslingerd naar start. In het geval van een terugval bij een burn-out komt dat niet door een worp met de dobbelsteen, maar door een activiteit die veel van je lichaam en brein gevergd heeft. Hoe frustrerend is dat! De reden waarom ik als kind al een pesthekel had aan ganzenbord of nog erger: mens-erger-je-niet. Ik wilde voorruit en ik denk menig ander mens ook. 

Tijdens mijn burn-out werd ik regelmatig vijf stappen teruggeslingerd. Herstellen van een burn-out gaat helaas niet in een schuine rechte lijn omhoog. Was het maar waar. Het is meer een curve waarbij je soms een aantal stappen omhoog gaat en dan weer naar beneden. Ik ben geen neurowetenschapper, maar het is ook met je boerenverstand te verklaren. Je lichaam moet weer wennen aan belastbaarheid. Belastbaarheid die je middels activiteiten weer stap voor stap opbouwt. 

Ik weet nog dat ik heel blij was toen ik voor het eerst weer een assessmentrol mocht spelen. Het spelen ging redelijk en ik kon ook nog registreren wat de kandidaat tegenover mij deed, zodat ik na die tijd feedback kon geven. Ik moest mijn werkgeheugen aanspreken, het geheugen wat maandenlang had lopen sluimeren. Na die tijd was ik gevloerd, het leek alsof mijn hersenen een marathon hadden gelopen.
 
De dag erna liep ik met mijn hond het bekende rondje. Het leek wel alsof mijn hoofd en lichaam dienst weigerde. 
‘Er heeft vannacht een olifant op mijn hoofd staan tapdansen,’ vertelde ik aan een goede vriendin.  ‘Ik voel me zwaarmoedig en het is weer ongezellig in mijn hoofd, terwijl het juist zo goed ging.’ 
‘Dat is normaal,’ zei ze. ‘Dat hoort erbij, dat zijn hersteldagen.’ 

Ik was opgelucht dat het normaal was. Door het sinds die tijd hersteldagen te noemen werd het verdraagzamer; dit hoorde er kennelijk bij. Elke nieuwe inspanning betekende rekening houden met het aanpassingsvermogen van mijn lichaam en brein. Als ik voor het eerst een stuk auto had gereden, een verjaardag had bijgewoond (na een uur ging het licht uit, niet in  de kamer maar in mijn hoofd) hield ik er rekening mee dat ik de dag erna een ‘terugvaldag’ had of beter gezegd: een tapdansende olifant. 

Herstellen betekent stap voor stap je concentratievermogen opbouwen. Gun jezelf de ruimte hierin. Gefaseerd aan het werk gaan is belangrijk. En ook daarin is het normaal dat het de ene dag prima lukt om een uur lang geconcentreerd te werken en de andere dag je na tien minuten moet pauzeren. Ik noemde dat ook weleens gekscherend: mijn hersenen zijn uitgelogd….Langzaamaan bouw je echter wel aan herstelvermogen. Pauzes nemen, je ogen schermtijd rust geven en je werkgeheugen, horen erbij. Dat wetende maakt het makkelijker om de terugvaldagen te accepteren.     

Eenzaamheid wordt gauw geassocieerd met oudere mensen die te maken hebben met een kleiner wordend sociaal netwerk en fysieke beperkingen waardoor men minder mobiel is. Helemaal terecht, de cijfers onder eenzame ouderen liegen er niet om. Maar bij een jongere doelgroep denk ik dat er niet snel aan eenzaamheid wordt gedacht. Tijd om daar in deze blog even bij stil te staan. En hoe kan dat mooier dan in de week van de Eenzaamheid?

Tijdens mijn burn-out stortte mijn grote sociale netwerk als een kaartenhuis ineen. Alle activiteiten stopte van de een op de andere dag. Geen werk, geen hobby’s, geen wandelafspraak, geen groepsactiviteiten meer. Mijn activiteiten waren gereduceerd tot een minimum. Maar wat ik misschien nog wel het moeilijkste van alles vond, was dat mensen waar ik jarenlang intensief mee had samengewerkt nu vervielen in zwijgen.

Een vriendin en ervaringsdeskundige adviseerde het volgende: ‘Je moet een mail schrijven en daarin gewoon je behoefte aangeven. Dat je wel graag af en toe op de hoogte gehouden wilt worden.’ Ik volgde haar advies op en typte een mailtje: WhatsApp ligt eraf, maar ik vind het wel leuk om via de mail af en toe wat te horen.
Trouwens als WhatsApp eraf ligt denken mensen al snel dat je dood bent. Een buurvrouw die ik maanden later tegenkwam zei: ‘Oh, ik dacht dat je boos was op me’ Huh?, dacht ik…’Nee joh, die app lag er gewoon helemaal af.’ WhatsApp geeft continu prikkels en zo adviseerde een therapeut, kun je beter even een jaar zonder. Ik heb het gemist als kiespijn, lang leve sms-en en geen blauwe-vinkjes-dus-ik-moet-gelijk-antwoorden-stress!

Er kwam welgeteld een reactie op het mailtje dat ik verstuurd had naar mijn collega’s. Eentje, van een groep mensen waarmee ik intensief had samengewerkt. Het gevoel van isolement lag als een dikke deken om me heen. Telde ik nu niet meer mee? Wist men niet hoe je moest reageren op iemand met burn-out? Was het verlegenheid? De olifant stond in de kamer maar niemand vroeg erna.

Tot op de dag van vandaag moet ik je het antwoord schuldig blijven. Ik kan er nu wel met een zekere mildheid naar kijken: waarschijnlijk weet men gewoon niet wat te zeggen in zo’n situatie. Laten we deze week van de eenzaamheid extra stilstaan bij zieke collega’s. Een kleine attentie is vaak van grote waarde: een kaartje, een smsje, een mailtje met ‘ik denk aan je’. Het zijn de kleine dingen die het doen en maken dat je je net wat minder eenzaam voelt als je hele wereld lijkt stil te staan. 

Gisteren in de trein had ik een snottermoment. Niet omdat ik snipverkouden was maar omdat ik geroerd was. Ik luisterde een prachtig nummer, Particles van album Island Songs van Ólafur Arnalds en schoot ineens vol. Wat een mooi nummer, wat een tekst! Ik probeerde de tranen weg te knipperen maar ze doken over de rand van mijn ooglid heen. Maar toen kwam het probleem: mijn neus begon als reactie hierop ook te stromen. Als er een traan over de dam is…roept dat van alles op zullen we maar zeggen. 

Ik wilde gesnuif vermijden want dat zou mogelijk reacties oproepen. Dus ik haalde zo zachtjes mogelijk op en las ondertussen in een rubriekje van de Volkskrant: houd het kapje ten alle tijden op zijn plaats, ook al kriebelt het! Inmiddels waren mijn gedachten allang niet meer bij het mooie nummer, en er bij gepaarde herinneringen  maar bij het probleem: hoe haal je zachtjes je neus op met een blik: nee-ik-ben-niet-verkouden-maar-gewoon-geëmotioneerd? Ik had ineens stress. 

De tranen kwamen tot stilstand bij mijn stoffen mondkapje en loste als vanzelf op. Dat scheelde weer een zakdoek. Misschien had ik straks wel twee zwarte strepen van de mascara en dat kon er in combinatie met mijn legermondkapje (van mijn dochter van 18 geleend), er nogal angstaanjagend uitzien: alsof ik op een speciale missie was gestuurd. 

Wat een idiotie bedacht ik, dat je na moet denken over huilen. Een beetje triest ook wel. Tijdens mijn burn-out zat ik na therapie vaak huilend op de fiets. Er was een sluis opgegaan die jarenlang dicht had gezeten. Het mocht eruit, het moest eruit. Ik was de schaamte voorbij, emoties horen bij het leven. Zou de hele crisis nu ook van invloed zijn op bijvoorbeeld de basisemotie huilen? Dat mensen zich gaan inhouden omdat anders…

Uiteindelijk trok ik mijn mondkapje naar beneden, het krantenberichtje negerend, dit was een noodgeval. Mensen in de coupe zouden er onrustig van worden als ik steeds mijn neus bleef ophalen. Ik snoot  mijn neus en zetten het mondkapje weer op zijn plek. Niet meer huilen, de Lange, sprak ik mezelf toe en zetten een ander nummer op, eentje van Stef Bos. Schalde ineens het nummer Het roer moet om, door mijn koptelefoon….. Ook niet handig kan ik je vertellen. Ik denk dat ik maar een nieuwe spotifylijst moet maken met louter discohits uit de jaren ’70. 

Ik kan me nog zo helder voor de geest halen hoe het was toen ik weer voor het eerst een training zou geven in mijn hersteltijd van de burn-out. Het was december 2018. Twaalf maanden lang had ik geen trainingen meer gegeven. De faalangst gierde door mijn lijf. Zal ik het niet verleerd zijn? Zullen mijn hersenen de concentratie van drie uur kunnen vasthouden? Was dit niet een te grote stap in een keer? Alle praktische zaken had ik geregeld: de training werd gegeven door twee ervaren collega’s die ik had ingehuurd. Ik zou alleen acteren in het middagdeel in mijn eigen training en  ik had  een taxi besteld die me helemaal naar het ziekenhuis in Breda zou brengen. Lange stukken autorijden lukte me namelijk nog niet. Over de heen-en terugreis hoefde ik me dus geen zorgen te maken, over de rekening achteraf wel. De nachten ervoor sliep ik nauwelijks. Doodmoe werd ik op de dag zelf wakker, en besloot ik mijn collega trainers op te bellen en de reserveactrice in te zetten in mijn eigen training. Het onderste verhaal komt uit mijn boek.

‘Er is een goede vervangster,’ zeg ik. ‘Ik zal regelen dat ze op de afgesproken tijd bij jullie is.’
‘Jammer dat het niet lukt, Kim, maar het komt goed,’ zegt mijn collega. 
Tegen half negen belt de actrice en geeft ze aan dat het helaas niet gaat lukken. Ze heeft griep. Dan moet ik toch zelf, besef ik. 
Half slaperig breng ik mijn dochter naar het station voor een excursie en voel ik de paniek rijzen over hoe ik het ga doen vandaag. In paniek bel ik de haptonoom, mijn vriendin, de psychiater. In die volgorde, geloof ik. Ze nemen allemaal niet op. Ik weet dat ik zelf een beslissing moet nemen, maar mijn denken blokkeert volledig. Dan bel ik mijn oudste zus. Die blijkt helemaal mindful te zijn na een welnessvakantie in Marokko en zegt: ‘Alleen in het nu zijn, niet denken dat je straks een terugval krijgt, gewoon je lekker laten brengen, goed eten en een aspirine erin en je ogen dicht in de taxi.’ Zuster Clivia heeft gesproken. 
Ik ga nog anderhalf uur liggen op de bank, eet een boterham met een gebakken ei en neem een kop koffie. Ik probeer wat innerlijke rust te krijgen. Ik kan het niet, ik kan het echt niet, hamert het door mijn hoofd. Ik ben zo verschrikkelijk moe, dat ik niet weet waar ik het vandaag vandaan moet halen. Hoe kan ik als ik zelf nog zo weinig energie heb, andere mensen coachen?
Dan ineens herinner ik me een filmpje van Youtube, waar een pianiste Maria Joăo Pires, tijdens een concert een ander stuk voor haar neus krijgt dan ze aanvankelijk heeft ingestuurd. Ze krijgt een enorme schok en blokkeert volledig als ze hoort dat het orkest een ander concert van Mozart inzet. Eerst zie je totale paniek op haar gezicht en dan de wanhoop. De dirigent probeert een praatje met haar te maken. Totaal in paniek zegt ze tegen de dirigent: ‘Ik kan het proberen, alles ligt thuis.’ Het huilen staat haar nader dan het lachen. Ondertussen speelt het orkest door en praat de dirigent op haar in.
‘U kent het zo goed.’
Je ziet de verslagen pianiste in zichzelf gekeerd zitten. Uit het veld geslagen niet wetende hoe ze dit moet doen. Dan zegt de dirigent nog krachtiger, vol optimisme en vertrouwen: ‘Het lukt u vast wel.’
En dan sluit ze haar ogen, probeert in haar gedachten over te schakelen naar het andere concert en speelt foutloos. De gedachte aan het filmpje sterkt me, ik kan het vast wel, het acteren zit vast nog ergens in mijn ruggengraat opgeslagen. Ik moet er gewoon op vertrouwen.
 
Als ik uiteindelijk aankom bij de training en ikzelf voor mijn gevoel  ergens boven de lunch zweef van vermoeidheid, vraagt mijn collega: ‘En? wat heb je nodig om het te kunnen vandaag?’ Net als in het filmpje zegt hij: ‘Je kunt het vast, ik heb er alle vertrouwen in.’ Ik knipper snel de tranen weg.  Die middag gaat het acteren vanzelf. Het sterkt me enorm dat ik die dag gedragen wordt door twee collega’s die snappen en aanvoelen wat ik die dag nodig heb om te kunnen functioneren. Het doet me achteraf beseffen hoe belangrijk intercollegiale steun is en dat collega's het verschil kunnen maken om weer vertrouwen te krijgen in je eigen veerkracht. Het onderwerp waar we notabene die middag zelf training in geven. Men moest eens weten denk ik glimlachend op de weg terug naar huis.